الفرِد فووشهِ، نخستین باستانشناس فرانسوی در افغانستان – (۱۸۶۵ – ۱۹۵۲ میلادی / ۱۲۴۴ – ۱۳۳۱ هجری شمسی) [fr]

آقای الفرِد فووشهِ نخستین رئیس هیئت باستانشناسی فرانسه در افغانستان – "دافا"، قبل از عزیمت به افغانستان، یک تاریخ نگار و متخصص فرهنگ و هنر بودایی و تحصیل یافتهء مکتب عملی تحصیلات عالی – (او.پی.اچ.او.) بوده و در سال ۱۸۹۵ میلادی (سال ۱۲۷۴ هجری شمسی) از پایان نامه خویش مختص به "صحنه های مصور اسطورهء بودا" دفاع نمود. موصوف در هندوستان از سال ۱۹۱۸ الی سال ۱۹۲۱ میلادی (از سال ۱۲۹۷ تا سال ۱۳۰۰ هجری شمسی) نزد مرکز تحقیقات باستانشناسی هند ایفای وظیفه نمود. معهذأ، آقای فووشهِ یک باستانشناس ساحه و محل نیست، بل یکی از نادرترین اشخاصی محسوب می گردد که بر معضلات علمی منطقوی سلطه و غلبه داشته و از پشتیبانی محققین سترگ فرانسوی وهم خارجی، نظیرآقایان اِمیل سنار یا اورِل شتین، برخوردار و متمتع است. مشارالیه بتاریخ ۱۴ جون سال ۱۹۲۲ میلادی (۲۵ جوزا سال ۱۳۰۱ هجری شمسی) معهء همسراش خانم اِنا فووشهِ – بَزَن به کابل رسیده، حضور می یابد، و تا تاریخ ۱۵ نوامبر سال ۱۹۲۳ میلادی (۲۵ عقرب سال ۱۳۰۲ هجری شمسی) که مصادف می گردد به زمان صریمت اش بصوب شمال افغانستان و بلخ، در این شهر اقامت می گزیند. نامبرده تا ماه جولای سال ۱۹۲۵ میلادی (ماه های سرطان/اسد سال ۱۳۰۴ هجری شمسی) در ولایت بلخ و صفحات شمال کشور سکونت اختیار می نماید.

آقای الفرِد فووشهِ در روایتی که از جریان مأموریت خویش ارائه می نماید، حس ناامیدی و یأس خویشتن را حین مواصلت اش پنهان و کتمان نمی کند. در نگاه نخست، هیچ چیزی تبیین اکتشافات بزرگ و چشمگیری را نمی داد : اقلا آنچه جماعت و فئهء علم و دانش توقع و انتظار آن را داشتند ؛ به عبارت دیگر، نه اثری از مخروبه های عظیم الجثه، حتی نه پشیزی از بقایای ستون ها یا رواقات سنگی و نه هیچ مجسمه ای وجود داشت و به چشم می خورد. تو گویی از پایتخت اسکندر مقدونی، از مراکز شاهان کوشانی و سلاطین غزنوی، فقط چند محدود تپه ساخته شده از خشت خام فرسوده با گذشت روزگار باقی مانده باشد.

با این وجود، آقای فووشهِ جهت ارزیابی و تثبیت حالت و وضعیت موجوده وقت، تصمیم گرفت تا به انجام یک سلسله عمق یابی ها دست یازد، و بدین ترتیب سه محلی را برای کار باستانشناسی برگزید که به نظراش بالقوه حائز اهمیت بود. آقای فووشهِ که شناخت و فهم خوبی از منابع کهن و بخصوص از کزوان زانگ، راهب چینایی که در قرن هفتم بعد از میلاد از بلخ بازدید بعمل آورده بود، داشت، به تفحص و کاوش تپهء رستم، یک تپه کوچک مصنوعی واقع جنوب بلخ پرداخت. بدین منوال، موصوف بقایای یک استوپه ای را بدر آورد که آن را همچون بنأی اصلی صومعه بزرگ بودایی بلخ معرفی نمود : یعنی، نوبهار که در زمره دیگر آبدات از سوی کزوان زانگ توضیح و تشریح گردیده است.

مومأالیه بعداً تصمیم گرفت تا بذل تلاش هایش را به مرتفع ترین نقطهء حصار دفاعی بلخ معطوف بدارد : یعنی، ارگ که وی آن را همچون قلعهء شهر تعبیر و تفسیر نمود. جهت دریافت یک نمای تشکل طبقاتی یا چینه شناسی مرکب از تراکم اشیای باستانی، یک جری را حفر نمود، اما از دیدگاه اش نتایج این عمل مأیوس کننده بود. حفر یک جر دیگری در محوطهء بالاحصار نیز کماکان بی نتیجه ماند.

آقای فووشهِ ناامید و خسته، از اقدام به کاوش و تجسس در تپهء زرگران واقع شرق بلخ منصرف گردید. معذالک، موصوف تصمیم به اختتام مأموریت ساحوی اش گرفت، به کابل برگشت و متعاقباً به فرانسه عودت نمود. آقای فووشهِ با وجود اینکه تا سال ۱۹۴۲ میلادی (سال ۱۳۲۱ هجری شمسی) رسماً مقام ریاست هیئت باستانشناسی فرانسه در افغانستان – "دافا" را بعهده داشت، ولی هرگز به افغانستان معاودت ننمود. نامبرده مسئولیت عطف توجه به پیگیری امور ساحوی را به آقایان گودار بعداً به ژوزِف هَکَن که در اخیر کارزار حفریات بلخ با وی ملحق گردیدند، واگذار کرد. موازیاً، انجام مأموریت های شناسایی، جستجو و کاوش به آقای ژول بارتوو سپرده شد. آقای الفرِد فووشهِ حین مواصلت به فرانسه، مصروف مطالعات فرهنگ و تمدن هند و بودایی گردید، و در عین زمان محققین را رهنمایی و از پیشرفت امور محوله درعرصه متذکره بواسطهء آقای ژوزِف هَکَن حمایت فعالانه می نمود، و مقالات و رسالات عدیده ای را نگاشت. در سال ۱۹۴۷ میلادی (سال ۱۳۲۶ هجری شمسی)، مأموریت اش در افغانستان منتج به طبع و نشر کتابی تحت عنوان "راه قدیم هند" گردید. الحاصل، آقای فووشهِ که در اثر ناپدید شدن آقای هَکَن در سال ۱۹۴۱ میلادی (سال ۱۳۲۰ هجری شمسی) و از وفات همسراش در سال ۱۹۵۲ میلادی (سال ۱۳۳۱‍ هجری شمسی) شدیداً متأثر و متألم گردیده بود، در همین سال به سن ۸۷ سالگی چشم از جهان بست.

منبع : page Facebook de la Délégation archéologique française en Afghanistan